sábado, 3 de marzo de 2012

Marco de Bello e o 5 de março

S’encapinaran de nuevas. De nuevas emporquiaran as plaças e os parques d’a suya ciudat. En rabanyo. Gentata desinforme e amoral. O sistema los quiere asinas. Per ixo les subvenciona a tipitaina. Le dicen fiesta e no ye que una vergüenya. Que se degraden tot o que les pete. Yo m’estimo més ricordar o heroïsmo de muitos buenos aragoneses que un atro 5 de março, o 5 de março de 1838, nos dion una liccion de patriotismo, valura e dignidat. E como homenage a toz els, trigo a figura d’o general Marco de Bello.
Manuel Marco y Rodrigo, coneixito como Marco de Bello, naixió en ixe lugar terolano o 15 de setiembre de 1817. De família eixemplar —su pair, Mariano Pedro Gonzalo Pascual Marco, estió capitan d’húsars en a Guerra d’o Francés, o suyo tio don Juan Francisco Marco y Catalani, coneixito como o Cardenal Marco de Bello, estió Oïdor d’a Rota e guvernador de Roma, e un atro tio suyo, don José Antonio Marco, estió canonge de Zaragoça dic’o suyo asesinato en uno d’os sacos que bels conventos d’a ciudat sofrion o 3 d’abril de 1835— amonstró Manuel dende muito joven a suya fidelidat á os ideyals tradicionalistas. Asinas, e á la edat de 18 anyos, Manuel Marco, encetó a suya primer expedicion como carlista, sayando d’unir-se á las tropas de Manuel Carnicer, pero estió detenito per una colunna liberal en o camin ta Uesca.  Estió en 1836 quan forma una partita en Bello con 40 jovens e se s’ajunta con o Comandant carlista don Juan Cabañero, luitando en a batalla d’a Masada de Camarillas (Teruel), accion per a que Cabañero l’asciende á o grau de capitan.
O Comandant Cabañero heva decidito a liberacion d’a ciudat de Zaragoça. A expedicion carlista, salió d’Alloça o 4 de março de buen maitino, siguindo per Arinyo e Lécera dica Belchite, dende astí marchon ent’a ciudat. Arrivon os carlistas t’a Puerta d’o Carmen e ocupon dimpuesas a Puerta Cremata e d’o Sol en a maitinata d’o 5 de março. Marco de Bello, entró con as tropas carlistas, concretament en o VI Batallon de Guias d’Aragon, e en l’asalto estió o segundo u tercero que puyó a muralla en a Puerta d’o Carmen. A suya companyia teneva a mision de guardar a plaça de San Felipe. Quan hi veyó que heva rematato o fuego de fusileria se fiço cargo de que se trobava en una situacion desasperata e agullionando a suya companya ta privar cayer prisioners, logron fer tranya per lo Coso e a Manterla e salion de nuevas per a Puerta d’o Carmen per a que hi yeran entratos. Perdion 80 hombres d’os 130 que componevan a companya á o mando de Marco.
Marco estió levement ferito en esta accion. No teneva altalle que 21 anyos. Seguntes Antonio Pirala, Marco de Bello, en l’accion d’o 5 de março en Zaragoça, "Estió d’os primers en entrar e o zaguero en salir". (Pirala, Antonio Historia Contemporánea de España, 1874, tomo 4. p. 88).
Siguió luitando per a Causa durant a primer guerra carlista dica que, ferito, estió feito prisionero en Covaleda, Sória, o 12 d’octubre de 1838. Durant tot o suyo cautivério dio numbrosas prevas d’a suya concéncia cristiana e conducta de cavallero. Encara que significó a suya libertat, Marco Bello denunció o Convénio de Vergara e en 1848 refusó a revalidacion que s’ufrió á os militars carlistas no conveniatos.
En mayo de 1855 o capitan Corrales sublevó en Zaragoça un esquadron de Cavalleria. L’altalle Comandant Manuel Marco, en a nueit d’o 22 a o 23 de mayo de 1855, levantó una partita en Acered ta unir-se-hie partecipando en diferents accions per as que Carlos VI le concederá o grau de Coronel. Fracasata a sublevacion, Marco de Bello ha á dixar Espanya. No hi tornó dica l’indulto de1857.
Marco de Bello partecipó tamien en o levantamiento d’o 3 d’abril de 1860 que tampoco no tenió guaire exito.
En 1861, Garibaldi aforça a unificacion d’Itália e o nuevo estato ye reconeixito per lo Guvierno d’Isabel II. Marco de Bello se sumó á las protestas per ixe reconeiximiento.
Marco será present en a candidatura que os carlistas presenton per Navarra á las Cortes. A candidatura carlista ganó, havendo feito campanya prévia Marco per As Amezcuas e l’Alta Navarra.
En calidat de brigadier, Marco de Bello acudió t'a Junta que Carlos VII heva clamato en Londres o 20 de julio de 1868 con a fin de reunir un Consello an que estasen representatos o clero, a nobleça, o eixercito e  representants políticos carlistas.
Dimpués d’a reunion de Londres, Marco de Bello, ye ascendito á Mariscal de Campo, recibindo a Gran Cruz d’Isabel A Catolica per a suya decidita resolucion en favor d’a causa de  Don Carlos. Como Mariscal de Campo d’Aragon, Marco de Bello prenió parti en a reunion de Vevey (Suiça) o 18 d’abril de 1870 que remató con a cisma que b’heva entre cabreristas e intransigents.
O 14 d’abril de 1872, Carlos VII dio a comanda á os diputatos carlistas de que albandonasen o Parlamento. Dimpuesas d’ixa orden, tornan luego as luitas ta Aragon. Carlos VII encarga á Marco que reprenga as suyas operacions militars  en a region. O 9 d’octubre de 1872, Marco de Bello, ye nombrato Comandant General d’o Eixercito Reyal d’Aragon.
Dende o suyo nombramiento, Marco de Bello estió l’organizador d’a Division Aragonesa. Creó quatre batallons, a Companya de Guias d’o Pilar e dos esquadrons de Cavallería. Durant o suyo mando, estatueció una escuela de cadetes en Cantaviella e levantó un obrador t’a fabricacion de cartuchos en ixe lugar. En compró d'armamento: fusils Berdam e Minie, Remingthon e Piston. Estas armas yeran més antiquatas que no as d’os liberals, per ixo o interés de Marco en a creacion d’a fabrica de cartuchos especials ta os devantditos fusils. Marco escuelló como un sobrebuen alministrador civil e militar, no  faltando-le nunca médios economicos, pagando á la suya tropa á o dia e cobrando as contribucions unicament á trimestres rematatos. Supo organizar una sociedat civil —verdaderament carlista— mientres menava totas as operacions militars cuentra un enemigo superior en soldatos e armas.
Estió injustament destituyito d’o suyo cargo o 5 de juliol de 1874. Bels enemigos —encara que companyers d'armas— l'acumulon a redota de Tergüel. Anque o consello de guerra á que lo sometion demonstró a suya inocéncia, o suyo relevo á o mando d’as fuerças carlistas aragonesas significó un grau revés: desercions e tornata ta casa de buena cosa d’es soldatos, o que prevocó que l’Eixercito Reyal d’Aragon disapareixiés como gran a fuerça que dica altalle yera estata.
Dimpués de refusar, de nuevas, a integracion en o eixercito liberal que Cánovas heva ofreixito á toz os oficials e generals carlistas, Marco de Bello tornó t’a suya casa.
O domingo 30 de junyo de 1885 Manuel Marco y Rodrigo moriva en Caminreal á os 68 anyos d’edat.
No ye d’almirar que, en 1936, uno d’os tércios formatos per os voluntários carlistas aragoneses —o creato per lo Capitan Pantaleón López Linares— recibís o nombre de Marco de Bello. No ye d’almirar que ixe tércio —fusionato á zaguers de 1936 con o Tercio de Doña María de Molina, creato en Molina d’Aragon, con voluntários procedents de Zaragoça, per lo Capitan don Antonio Fernández Cortés— se laureás en Quinto d’Ebro. Dende siempre ye estato tempero d’heroes o Carlismo.
Ixo ye o que nusatros celebramos o 5 de março.